در و درگاه

چنین گفت پس شاه را رهنمون

که یارند با او همه طیسفون

همه لشکر و زیردستان ما

ز دهقان وز "در پرستان" ما

گر او اندر ایران بماند درست

ز شاهی بباید ترا دست شست

این بخش را هفته گذشته در شاهنامه در داستان پادشاهی قباد ساسانی خواندیم. قباد و پسرش و پسرش و حتی پدر قباد از مهم‌ترین شاهان ساسانی بودند و این قباد دوران حکومت پرحاشیه و اگر و مگری داشته و مزدک در زمان قباد آیین جدیدی آورد که برخی از ایران شناس‌ها معتقدند مزدک یک شخصیت واقعی نیست و همه این نواندیشی‌ها زیر سر خود قباد بود و انوشیروان مزدک را ساخت که آبروی خودش و پدرش را بخرد و از این پدر و پسر است که ساسانیان در سرازیری تاریخ می‌افتند و الخ...

اما آنچه که برای من مهم است آن صفت "در پرستان" است. من بر طبق منابع دست دومی مثل سفرنامه‌ها (از جمله سفرنامه دیولافوا- همزمان با ناصرالدین شاه قاجار) می‌دانم و خوانده‌ام که ایرانیان درودرگاه را می‌پرستیده‌اند و بارزترین نمونه‌اش که شما هم حتماً می‌شناسیدش عالی قاپوی اصفهان است که به معنای درگاه عالیست و مورخین گفته‌اند شاه عباس با آن عظمت و قدرت سواره از آن درگاه نمی‌گذشت و همیشه ادای احترام می‌کرد و تفسیری هم که آورده‌اند درگاه و تقدسش را به حضرت علی مربوط کرده‌اند (چون آن درگاه را برای نجف ساخته بودند اما هرگز به مقصد نرسید و برگشت خورد) اما قصه و اصل ماجرا فراتر از این حرف‌هاست.

متأسفانه در هیچ متن کهن دیگری هیچ اشاره‌ای به پرستیدن در یا در پرستی ایرانیان ندیدم و فردوسی هم در این بیت که به بخش‌های آخر کتاب مربوط می‌شود برای اولین بار به چنین صفتی اشاره می‌کند. هر چه دارم و دیده‌ام ادله و شاهد و نشانه و اشارتی است و نه اصل خود ماجرا که چرا ایرانیان در می‌پرستید و اصلاً چه وقت در می‌پرستید یا چرا در می‌پرستیدند (دوبار). شواهد و بازمانده‌هایش البته سر به آسمان می‌گذارد دست کم شصت-هفتاد نمونه با ذکر منبع معتبر می‌توانم از اشاره به تقدس درگاه و در بیاورم.

اما یک لحظه این سویه ماجرا را رها کنید. ماجرای در دو سو دارد.

.

.

در آن بافت روستایی که من از آن آمده‌ام (جنوب خراسان)، "دم در نشستن" بد است، خیلی بد است و دم در جای کلفت و نوکر و برزگر است و طلبکار... دوستانم معتقدند اشاره اصلی به بالا و پایین اتاق است اما من همچنان پافشاری می‌کنم که خیر... غرض در است و دم در نشستن بد است.

اگر شما چیز بیشتری در مورد در می‌دانید یا در شهر و محله و فرهنگ شما چیز بیشتری در مورد در وجود دارد، بی‌زحمت به من هم بگویید.